Van nature probeer ik altijd te begrijpen waarom mensen bepaald gedrag vertonen en op een bepaalde manier reageren. Dit helpt me om het te kunnen plaatsen en verwerken. Lange tijd heb ik me afgevraagd waarom mijn vader al zijn hele leven lang vast zit in een slachtofferrol en daarbij anderen verantwoordelijk maakt voor zijn leven en vooral voor alles wat hem niet bevalt.
Ik heb altijd gedacht dat dat een gevolg was van de zelfmoord van mijn moeder (zie: Voorgoed verdwenen in de mist). Maar uit gesprekken met anderen bleek dat hij al van jongs af aan graag de aandacht naar zich toe trok door medelijden op te wekken of door stoere verhalen waarin hij zich graag als held portretteerde.
Hij kijkt niet met een open blik naar de wereld en houdt star vast aan zijn eigen denkbeelden. Je kunt wel een discussie met hem voeren, maar je merkt meteen dat er geen andere waarheid dan de zijne bestaat en dat hij elke verantwoordelijkheid voor zijn gedrag afwijst. Hij is ook erg goed in het ontwijken van lastige vragen en het weglachen van serieuze onderwerpen. Als je dan toch doorvraagt en je niet van de wijs laat brengen door zijn afleidingsmanoeuvres, dan raakt hij aardig geïrriteerd en begint vervelend te doen. Ik heb het nu over zijn houding naar mij als volwassene toe.
Gedurende mijn kindertijd en tienerjaren was het een ander verhaal en was hij een ware tiran die ons compleet domineerde. Zijn wil was wet en als het niet ging zoals hij wilde, dan kreeg je te maken met een zeer kort lontje. Onmiddellijk begon hij dan uit volle kracht te slaan. Als je geluk had was dat keihard met de vlakke hand of met een riem op je achterwerk, maar hij schuwde er ook niet voor om links en rechts tegen je gezicht te slaan. Ik herinner me zelfs een keer dat hij me naar de grond werkte, bovenop me ging zitten en zo hard met de vlakke hand afwisselend links en rechts tegen mijn hoofd sloeg dat ik even zwart voor mijn ogen zag. Hij stopte pas toen zijn moeder op hem riep om te stoppen met slaan.
Na de dood van onze moeder was mijn vader, na een aantal jaren in zijn eentje voor ons gezorgd te hebben, terug bij zijn moeder ingetrokken nadat diens man was overleden. Het is mijn oma die de rol van onze moeder had overgenomen. Ze was toen zelf al achteraan in de vijftig jaar oud. Als ik en mijn broer ruzie hadden en oma er niet in slaagde om de rust terug te doen keren, dan riep ze mijn vader. Als die kwam, dan wist je wel hoe laat het was.
Mijn vader heeft altijd als zelfstandige aan huis gewerkt, dus hij was nooit ver weg. Als kind hadden we schrik van hem en waren altijd op onze hoede als we iets aan het uitspoken waren. Het flink pak slaag, het schelden en schreeuwen waren nooit ver weg verwijderd.
Meestal kreeg je na de fysieke oorlogsvoering nog een toetje van psychische oorlogsvoering, waarin je de verantwoordelijkheid voor zijn ellendige leven kreeg toegeschoven. Door ons moest hij zich dag en nacht kapot werken en als stank voor dank moest hij zich dan ook nog druk maken om zijn 2 kinderen. Je werd dus ook nog eens aangepakt op je schuld- en verantwoordelijkheidsgevoel. (Zie ook: Bedplassen).
Als kind heb ik altijd het gevoel gehad dat we totaal niet meetelden. We waren maar noodzakelijk kwaad, een extra last die onze vader moest meeslepen, terwijl hij het al zo zwaar had. Het was net alsof onze moeder graag kinderen had gewild en dat hij ze dan maar verwekt had om haar een plezier te doen.
Op latere leeftijd heeft hij van mij en mijn broer ooit tijdens een hoog oplopende ruzie recht in zijn gezicht te horen gekregen dat hij beter geen kinderen had verwekt. Dat is nogal wat om te horen te krijgen als vader, maar het leek hem niet echt te raken. Hij gaf geen krimp en reageerde er niet eens op. Het moet immers niet om ons draaien, maar om hem en als het niet in zijn realiteit past, dan is het maar onzin en oninteressant.
Het is onmogelijk om tot iemand in een slachtofferrol door te dringen, want alles wat niet in hun kraam past, alle kritiek of opmerkingen worden door een slachtoffer als een aanval gezien. Ofwel ontwijken en negeren ze het, of je krijgt de bal keihard teruggekaatst. Een diepgaand gesprek of een vruchtbare discussie voeren is onmogelijk. Als je de kerk in het midden wil houden, kun je alleen maar rond de hete brij heen dansen en moeilijke onderwerpen vermijden.
Wat ook erg opvalt, is hoe egocentrisch slachtoffers zijn. Het is maar uiterst zelden dat mijn vader vraagt hoe het met mij gaat of dat hij terugkomt op iets uit mijn leven dat ik hem voorheen heb verteld. Alleen als het gaat over fysieke dingen, zoals bijv. een oogontsteking, een gebroken arm, dan heb je kans dat hij nog eens vraagt hoe het daarmee is. Het lijkt dan alsof een mens voor hem alleen maar uit onderdelen bestaat. Aan de gevoelens of de ziel van een ander wordt geen aandacht besteed, alsof het onbestaande is.
Mijn vader heeft altijd schrik gehad voor alles wat met dokters en hospitalen te maken had. Als hij al eens in een hospitaal terechtkomt, dan slaat hij helemaal door in de slachtofferrol en wordt nog onmogelijker in zijn gedrag dan hij al was. De manipulatieve tiran, die nooit tevreden is, wordt dan helemaal tot op het toppunt gedreven. Breng je een rode tandenborstel mee, dan wil hij een blauwe. Breng je een gestreepte pyjama mee, dan wil hij een geruite. Breng je 5 onderbroeken mee, dan wil hij er 10 of vindt hij wel iets anders om over te klagen. Kortom, je kunt niets goed doen. Het kost dan ook veel energie en is erg stresserend om met hem om te gaan. Om mezelf te beschermen ga ik er dan zo weinig mogelijk op bezoek. Als ik dan toch op bezoek ga, probeer ik me mentaal voor te bereiden, zodat ik niet te veel last krijg van zijn manipulatiepogingen.
Omdat ikzelf nogal gevoelig en een pleaser ben, moet ik extra oppassen dat hij me niet uit balans brengt. Wat voor mij goed werkt om niet met een schuldgevoel opgezadeld te worden, is meteen oplossingen te bieden of voor te stellen als hij het slachtoffer uithangt. Als hij deze oplossingen dan afwijst of negeert, dan is dat zijn verantwoordelijkheid en niet de mijne. Negeert hij de oplossing, dan negeer ik zijn probleem. Dat werkt voor mij het beste. Als je geen oplossing voor je probleem wil, dan heb je geen probleem en wil je alleen maar klagen of medelijden wekken. Natuurlijk zijn er altijd momenten in het leven dat iemand zichzelf zielig vind en alleen uiting wil geven aan zijn of haar leed, zonder meteen een oplossing voorgeschoteld te krijgen. Maar in het geval van mijn vader is ‘het zichzelf zielig vinden’ de rode draad doorheen zijn hele leven. Bijgevolg is mijn emmer medelijden al een flink eind leeggeschud en kun je hem toch niet helpen.
De menselijke persoonlijkheid is een complex gegeven waar je moeilijk een bepaalde sticker op kan plakken. Het is nog maar recentelijk dat ik een sticker heb gevonden die opvallend goed past bij het gedrag van mijn vader, namelijk “de verborgen narcist”, ook wel “kwetsbare narcist” genoemd. De meeste mensen hebben wel eens van narcisme gehoord. Dan gaat het vooral om de meeste bekende vorm van narcisme, namelijk de openlijke narcist. Aan de andere kant van het narcisme spectrum zit de minder bekende vorm, het verborgen of kwetsbare narcisme, die, zoals de naam al aangeeft, moeilijker te herkennen is. Ik kwam erachter toen ik op een zeker moment tegen mijn partner zei: “Het is net een omgekeerde narcist die iedereen voor zijn kar probeert te spannen om zijn eigen onzekerheid, angst en minderwaardigheid te blijven voeden”. Vanaf het moment dat ik mezelf de woorden “omgekeerde narcist” hoorde uitspreken, ben ik beginnen te zoeken naar meer informatie over narcisme. Zo kwam ik op het spoor van het verborgen narcisme. Hoe meer ik erover las in boeken en via het internet, hoe meer ik overtuigd raakte dat dit het label was dat bij mijn vader paste.
Zie Verborgen narcisme voor meer over dit onderwerp.